“Orhan Kemal, insan soyunun mutlu, acı, umutlu, yiğit, insan, alçakgönüllü bir macerasıdır.”

                                                                                                                                                             Yaşar KEMAL

 

 

Rıfat Ilgaz “Bu Da Bir Özgürlük Şiiri”nde Nâzım Hikmet’in şiirlerini tape ettiği için tutuklanan ve 1944 yılında Tophane Cezaevinde yatarken aynı zincire kelepçelendikleri bir lise öğrencisini anlatır:

“Bir liseli talebeyle vurulu bileklerin

Kırk mahkûmun sürüklediği zincire.

Tek suçunuz hür insanlar gibi konuşmak,

Kitaplar suç ortağınız!”

 

Bir gün 20’li yaşlarını süren Raşit Kemal Öğütçü de benzer bir sebeple tutuklanır.

Asker çantasında Nâzım Hikmet’in şiir kitaplarını taşıyan ve kızı daha kundaktayken tutuklanan Raşit Kemal Öğütçü bu duruma üzülmemiştir bile…

Çünkü…

“… babası politikacı olan bir genç adamın, babası gibi politik bir nedenden dolayı tutuklanması gururumu okşamış, kendimi ‘devletin uğraştığı önemli bir adam’ gibi görmeye başlamıştım. Hazır o sıralarda Nâzım Hikmet de tutuklanmıştı. Demek ki ben de onun kadar değilse bile, ona yakın bir siyasiydim” (Önemli Not, sayfa 136)

Yolları Bursa Cezaevi’nde kesişir…

Bu tesadüf Raşit Kemal Öğütçü’nün Türk Edebiyatı’na adını altın harflerle yazdıracağı günlerin zeminini hazırlar…

Yıllarca bıkmadan usanmadan çalışırlar; Nâzım Hikmet bütün bildiklerini aktarır genç arkadaşına…

Bursa Hapishanesi’nde yattıkları sırada;

“Aman kardeşim, bırak şiiri. Sen nesir adamısın. Hikâye yaz, roman yaz!” der Nâzım Hikmet, daha sonraları Orhan Kemal adını alacak olan hapishane arkadaşı Raşit Kemal Öğütçü’ye…

 

Futbol oynadığı günlerde okuduğu ‘şiirlerin ahenkleriyle, edalarını şıp diye kavrayarak onlar gibi yazmaya’ başlayan Orhan Kemal, ustasının önerilerini dikkate alarak hikâyeler yazmaya başlar böylece…

Sonrasında peş peşe gelir hikâye kitapları…

Yazarak geçinen Orhan Kemal öykü ve romanlarında en iyi bildiği, kendisinin de içlerinde yaşadığı dar gelirlileri, işçileri yazar…

Arka Sokak adlı hikâye kitabı için dava açılır hakkında…

Öyle bir savunma yapar ki, beraat eder…

“… Arka Sokak hikâye kitabım mahkemeye verilmişti. Hâkim, iddia makamına uyarak ‘konularımı neden hep fakir fukaradan, işçiden aldığımı, Türkiye’de varlıklı insanların, iyi yaşayanların olup olmadığını’ sormuştu. İlk bakışta evet, çok doğru bir soru. Neden hep bu insanları, neden bu insanların yokluğunu ele alıyorum? O zaman hâkime, ‘Ben gerçekçi yazarım. En iyi bildiğim konuları alırım. Varlıklı yurttaşların yaşayışlarını bilmiyorum, nasıl yaşadıklarından haberim yok,’ demiş ve beraat etmiştim.” (Önemli Not, sayfa 298)

Günümüz gençlerine tuhaf gelecek bu olay o dönemlere tanıklık edenler için şaşılacak bir şey değildir.

Dönemin Toplumcu Gerçekçi edebiyatçılarının başına gelenler benzer özellikler taşır.

1940 toplumcu gerçekçi kuşağın usta kalemlerinden, Orhan Kemal’in yakın dostlarından Rıfat Ilgaz’da palto ve ayakkabı yüzünden okula gidemeyen öğrencilerinin şiirlerini yazdığı için tutuklanıp, öğretmenlikten uzaklaştırılıp, 6 ay hapse mahkûm edilmemiş miydi?

Ustası Nâzım Hikmet’in; bilimsel sosyalizmi özümsemiş bir yazar olarak gördüğü için  “Memleketine, halkına, dünyaya ve insanlara layık büyük bir muharrir olacaksın.” (Kemal Sülker, Bilinmeyen Mektuplarıyla Nâzım Hikmet Orhan Kemal Dostluğu, sayfa 81), “İnanıyorum ki işçi sınıfının en büyük yazarı olacaksın, göreceğiz.” (Kemal Sülker, Bilinmeyen Mektuplarıyla Nâzım Hikmet Orhan kemal Dostluğu, sayfa 14) dediği Orhan Kemal’i 2 Haziran 1970’de davetli olarak gittiği Sofya’da kaybettik…

Fakat aradan geçen 38 yıla rağmen Orhan Kemal yapıtlarıyla herkesin gözdesi…

Okunuyor, seviliyor, kitapları yabancı dillere çevriliyor…

Cihangir’deki Orhan Kemal Müzesi’nde ise Orhan Kemal’in özel eşyaları, kitapları sergileniyor…

Orhan Kemal’i dimdik ayakta tutmaya çalışanların başında ise Orhan Kemal’in oğlu, Nâzım Hikmet’in manevi torunu Işık Öğütçü geliyor…

Işık Öğütçü , “Yazmak Doludizgin – Günlükler ve Şiirler” ile “Önemli Not”u da yayına hazırladı…

Işık Öğütçü ile Orhan Kemal Müzesi’nde babası üzerine konuştuk

 

Özveride bulunup, daha iyi yaşamak varken, babanız Orhan Kemal adına bir müze açtınız

 

Müzeye olan ilgi nasıl?

Çok ilgi var desem, yalan olur. Okullar açık olduğu zaman çeşitli okulların öğrencileri, öğretmenleri ziyaret ederler müzemizi. Bir de yolu Cihangir’e düşenler. Ama çevresinde bu kadar yüksek kalitede lokanta, kahve olan bir semtte ve ünlü ünsüz pek çok ismin bulunduğu Cihangir’de kimsenin ilgi göstermemesi enteresan. Bu duruma yorum yapılır ama ben yapmayayım hadi…Ne olursa olsun Orhan Kemal Türkiye’nin yürekli, umutlu, iyimser bir sanatçısı olarak geleceğe kalacaktır.

Kültür Bakanlığı, arayıp destek vermek istedi mi?

Müzemizin ilk açılışını Sayın İstemihan Talay gelerek yaptı. O gün yaptığı konuşmada bizi onurlandıran bir müjde verdi. O da İstanbul Beyazıt’ta İl Halk Kütüphanesine, babamın adının verilmesiydi. İlk defa devlet baba bir resmi kütüphaneye “Orhan Kemal” adını veriyordu. Hiç alışık olmadığımız için çok sevindik. Daha sonra Kültür Bakanları Erkan Mumcu ve Atilla Koç müzemizi ziyaret ettiler. 2003 yılında çeviri projemiz için kültür bakanlığından destek alarak, üstadın üç kitabını İngilizceye çevirttik. Daha sonraki yıllarda kültür bakanlığının TEDA Projesiyle kitapların yurtdışında yayınlanması için bakanlığın bu proje desteğini yurtdışındaki yayıncılar alarak, kitapların yurtdışında basılmasını sağladılar.

Orhan Kemal Müzesinde neler sergileniyor?

Müzemizde Orhan Kemal’in 70 fotoğrafı, ilk basım kitapları, yurtdışında yayınlanan kitapları, onun için yazılmış kitaplar sergileniyor. Çalışma odası, daktilosu, yatağı, masası, kitapları, kullandığı eşyalar, elbiseler ile birlikte babası Abdülkadir Kemali’nin özel eşya ve kitapları da ziyaretçilere sunuluyor.

Babanızla geçen 13 yıl… O günlerden aklınızda neler var…

O günler çocukluk anıları ile dolu. Ama artık onlarda sisler ardında kaybolmaya başladı. Yıllar geçtikçe yaşananları unutmaya başlıyorsunuz. Ama aklımdan çıkmayan bazı günler ve olaylar var tabii. Bayram sabahları, bayramlaşmamız, babamın cebinde para varsa bize bayram harçlığı vermesi…Sadece bayramlarda gördüğümüz çikolatanın törenle ikramı ve yenmesi, benim aklımdan çıkmayan çocukluk mutluluklarındandır.

Babanızın Orhan kemal olduğunu ne zaman anladınız, fark ettiniz?

Doğal olarak büyük bir yazarın oğlusunuz. Ama çocukluğunuzda veya yetişkinliğinizde sadece kitaplarını okuyarak, aile büyüklerinizin anlattığı anıları dinleyerek babanızı tanımaya çalışıyorsunuz. Fakat 2000 yılında müzesini açtıktan sonra babamın dünyasına girip, onunla birlikte romanlarının ve hayatının içinde dolaşmaya başladıktan sonra ben babamı gerçekten tanımaya başladım. Her eserinin satırlarında yatan gerçekleri, anlatmak istenenleri görmeye başladım. Bu da üstadın her eserinin derin anlamlar içerdiğini anlamamı sağladı. Şimdi okuyucularında görmesi daha iyi anlaması için uğraş veriyorum.

Siz neden yazmayı düşünmediniz?

Bunun için yaşamak, donanım, istek vs.vs. lazım. Bizler zaten çok zor koşullarda yaşadık. Evde zaman zaman yiyecek bir şey bulamadık. Bundan hiçbir zaman şikayetçi olmadık. Babam düşüncelerinin adamıydı. Bu düşüncelerini daha rahat yaşam için kullanmadı. Yani kalemini satmadı. Farklı davransaydı, aç milyonlara, ezilenlere sırt çevirip rahata kavuşsaydı, bugün Orhan Kemal’i konuşmazdık. Onun yeri ezilen tüm insanların yanıydı. Onlara ihanet edemezdi. Küçük adamların en büyük destekçisi, onların dertlerini paylaşan dert ortağıydı. Bu bir dik duruştur. Bizde onunla birlikte bize çektirilen, biçilen hayatı yaşadık. Şikayetçi olmadık dedim. Gerçekten de öyle. Fakat biz kardeşler başka kulvarda eğitim aldık,çalıştık ve çalışmaya devam ediyoruz. Yazmaya bu çalışma temposu içinde vakit maalesef kalmıyor. Ama ben yine de derlemeler yapıyor, gazetelere yazılar yazarak, yazı eyleminin içinde bir nebze bulunuyorum. Bir de her gün yeni bir yazarın çıktığı ortamda bana pek bir yer kalmıyor.

Son dönemlerde Orhan Kemal’in kitapları yabancı dillere de çevriliyor… (Hangi kitapları hangi dillere çevrildi. Çevrildiği dillerdeki okurların ilgisi nasıl?)

Babamın eserleri Yunanistan’da “Baba Evi-Avare Yıllar” ve “Dünya Evi”, Suriye’de “El Kızı”, İsrail’de “Baba Evi”, İtalya’da “Önce Ekmek” ilk aklıma gelenler. Bunun yanı sıra Mısır’da, İspanya’da, Makedonya’da, Almanya’da kitap yayınlama çalışmaları sürüyor. Şimdi 4 haziranda İngiltere’de babamın “Baba Evi-Avare Yıllar” kitapları tek kitap olarak “The Idle Years” adıyla çıkıyor. Ben de Londra Büyükelçiliği’nde yapılacak olan kitap tanıtım resepsiyonuna katılmak için İngiltere’ye gidiyorum. Sanırım ilgi çok fazla ki, o ülkelerde babamın diğer kitaplarını da yayınlamak için talep geliyor.

Orhan Kemal’in kitapları yabancı dillere çevriliyken, yurt içinde de MEB tarafından 100 temel Eser arasında gösterilip, öğrencilere tavsiye ediliyor… Orhan Kemal bugünleri görseydi ne yapardı?

Babamın sağlığında da kitapları okunuyordu. Ama bugün basının daha fazla kitaba ilgi göstermesi, yazarları tanıtması okuyucular tarafından olumlu karşılanıyor. Daha fazla kişinin kütüphanesine kitaplar gitmeye başlıyor. Babam bugünleri görseydi çok mutlu olurdu. Halkın onu unutmadığını görerek sevinirdi.

Son dönemlerde “Yazmak Doludizgin – Günlükler ve Şiirler” ile “Önemli Not”u yayına hazırladınız… Babanızın yayımlanmayı bekleyen başka dosyaları var mı?

Birkaç projem daha var. Onların bir tanesi fotoğraflarından bir albüm yapmak. Günümüz görsel çağı olduğu için geleceğe bir görsel şölen sunmak istiyorum. 1970 yılına kadar babam ile ilgili yazılardan bir demet hazırlamak istiyorum. Bir düşüncem de babamın yazdığı babama yazılan mektupları karşılıklı koyacağım bir mektuplar kitabı derlemek.Adı bile hazır “Eşe Dosta Selam”. Babamın mektuplarında kullandığı bu cümleyi kitaba ad olarak vereceğim.

Her yazar yazdığının anlaşılmasını ister. Orhan Kemal’in Türkiye de okurları tarafından yeteri kadar anlaşıldığını düşünüyor musunuz?

Yaşar Kemal şöyle söylüyor, “Orhan Kemal, büyük bir romancı olarak vardır. Dünyanın bir köşesinde dağ gibi duruyor. Biz ve dünya insanları onu bir gün bütün ayrıntılarıyla göreceğiz. Sanırım yıllar geçtikçe bu söz gerçek oluyor. Hem Türkiye’de hem yurtdışında üstadın yıldızının parlaması onun ne kadar derinlikli bir edebiyatçı olduğunun kanıtıdır. Şayet görmek ve göstermek isteyenler daha da  çaba harcarlarsa, üstadın  ikibinli yıllar daha çok değerinin anlaşıldığı yıllar olarak tarihe geçer. Dünyanın önemli bir edebiyatçısının değerlenmesi, tüm küçük insanların görünmesi ve onların mutluluğudur…

İçimdeki üstadtan gelen umudum ve iyimserliğim devam ettiği sürece ne Orhan Kemal ne de çok cefa çekmiş gerçek sanatçılar yok olacaklardır. Onlar moda sanatçıların kaybolup gittiklerini göreceklerdir.

Bugüne kadar Orhan Kemal üzerine olumlu ve olumsuz çeşitli yazılar yazıldı. Eleştirmenler Orhan Kemal’in sanatsal yanını doğru tespit edebildiler mi?

Yaşadığı dönemde çok yazdığı için eleştirilmiştir. Onun cevabı da şu olmuştur. “Yazıyorum. Ama neden bu kadar yazıyorum hiç sordunuz mu?” O evde yaşayan, aç kalan bizlerdik. Eleştirmenlerin böyle dertleri olmadığı için babamı eleştiriyorlardı. Çabuk yazması, kalitesiz  veya özensiz yazması değildi. Veya inandığı düşüncelerden taviz vermek değildi. O sadece çok öykü, roman, senaryo yazmak zorundaydı. Önce ekmek her şeyden önce geliyordu. Bu kadar zorlukların yanında dimdik durabildiyse, eleştiri yerine kocaman bir övgüyü hak ediyordu sanıyorum. Övgüler az yergilerin fazla olduğu bir edebiyat dünyasında, bütün engelleri aşarak her zaman mücadelenin yazarı olarak zirvede kaldı.

Orhan Kemal’in gençler arasında yeteri kadar okunduğunu düşünüyor musunuz?

Genç nesil okullarda Orhan Kemal’i tanıyorlar, eserlerini okuyorlar, müzeye gelerek görsel olarak onun kişiliğine tanıklık ediyorlar. Daha önce de dedim, ben iyimser bir insanım. Mutlaka genç kuşaklar kendileri için güzel şeyler yazmış, onlara umudun, mücadelenin, direnmenin en güzel örneklerini sunmuş olan yazarlarını okuyarak, yaşatarak geleceğe taşıyacaklardır. Ben buna inanıyorum.