H. HÜSEYİN YALVAÇ

Büyük usta Orhan  Kemal’in  yeni  bir eseri daha okurlarıyla buluştu. Tamamlanmamış yapıtlarından  Murtaza-2 ve 93 Harbi adlı iki romanını ve de düz yazılarından seçmeleri içeren bu yapıtın adı Önemli Not. Işık Öğütçü’nün (Orhan Kemal’in oğlu) sunu yazısı ve Yaşar Kemal ‘in Murtaza üzerine bir yazısıyla başlıyan yapıt, tamamlanmamış yapıtlarından Murtaza-2’yle devam eder. Türk edebiyatının unutulmaz tiplerinden olan Murtaza, bu yapıtta da, kanına, beynine giren dayısı Kolağası Hasan   Bey’in ruhu ile, yine bildik saf, çıkarsız kimliğiyle “ Ben gürdüm kurs, aldım amirlerimden çok sıkı dersler, alsaydın sıkı dersler, gürseydin kurs, konuşmaz idin  büyle cayil cayil!” demektedir yine çevresindekilere. Murtaza, hem toplumsal çürümeyi  yansıtırken, hem de bu çürümenin halk içindeki uzantılarını vermekte hem de ironisiyle gülmek-kızmak-ağlamak eksenlerinde bizi düşündürmektedir. “Sanatın, genel olarak sanatın ödevi, herhangi bir olayı düpedüz anlatıp seyircileri, okuyucuları, dinleyicileri heyecandan heyecana sürükleyip ağlatmak ya da güldürmekten ibaret olmamalı, düşündürmelidir de..” diyen Orhan Kemal’in tüm eserlerinde olduğu gibi Murtaza’da da bu eylemli kimliği görmekteyiz.

93 Harbi, Orhan Kemal’in deyimiyle Romancının Romanı’da yarım kalan yapıtlarından bir diğeridir.  Belleğim beni yanıltmıyorsa, Orhan Kemal bu eserinin bir destan eser olacağından söz eder mektuplarının birinde. Ne acıdır ki, aramızdan erken ayrılmasıyla nice şeyleri gerçekleştirememiş ve 93 Harbi de 30 sayfayla kalakalmıştır.

Kitabın ağırlıklı bölümü seçilmiş düzyazılarından oluşmaktadır Orhan Kemal’in. Yazarın yaşamı, dostlukları, kızgınlıkları hakkında bilgi edinmek için bu düzyazılar önemli ipuçları sunmakta okurlara. Sait Faik, Ataç, Balıkçı, Asaf Çiğiltepe üzerine notlar, anılar; edebiyat, sanat üzerine düşünceleri, romanları hakkında notları ve  politika, Batı üzerine düşüncelerini bulmaktayız bu bölümde.

Sanat üzerine düşüncelerini birkaç alıntıyla aktarayım. “Gözleme dayanan, amacı, halkın  ilerleyen uygarlığın yanıbaşında nasıl bir tarih öncesi yaşadığını belirtmek olan roman ve hikâyelerde, olmasını, lazım geleni, olmuş gibi göstermek, yani uygarlığın yanıbaşındaki sefaletleri yumuşatıp hafifletmeye sanatçının  hakkı yoktur.”... ”Dil de böyle.  Ben şahsen hikâye ve romanlarımdakii tiplerin konuşmasına bunun için karışmam. Nasıl konuşuyorlarsa öyle konuşturur, yanlışlarını düzeltmem pek. Yani palaspareler içindeki insana, kostüm  giymişti diye iftira etmem. Bu hareket tarzı, eserin hem havasını temin eder, hem de okuyucuyu inandırır. Eskiler, ‘Aldanma ki şair sözü elbette yalandır!’ derlerdi. Biz, ‘Sanatçı yalan söylemez!’ dedirtmek istiyoruz.”...”Bence yazar, öze en uygun biçimi bulmalı ve tiplerinin bütün sosyal durumlarıyla birlikte, dil özelliklerine de  dikkat etmelidir. Her devrin insanı, yaşadığı devir ve şartların damgasını belirtecek şekilde konuşur.”...”Yanlış, batıl, gerçeğe uymayan bir zihniyetle savaş halindeyim. Çünkü yalnız güney bölgelerimizde değil, yurdumuzun hemen her tarafında Çerkezlik, Abazalık, Lazlık,Boşnaklık, Arnavutluk, Kürtlük vesaire gibi ayrılık gayrılıklar, zaman zaman halk arasında görülür. Ben böyle ayrılık  gayrılıkların ortadan kalkmasını, lafta değil, gerçekte de ‘kaynaşmış bir kitle’ olmamızı arzuluyorum.

Ustayı bu alıntılarla kısaca yeniden tanımış olduk. O yoksulluk içinde, sabahın erken saatlerinde yazı makinasının başına geçen ve de günlük en az  üretmesi gereken yazıyı yazan  ve sonrasında insan ilişkilerini gözlemlemek ve günlük nafakasını çıkarmak için, gazeteleri, yayınevleri, bildik yerleri dolaşan,gözlemleyen bir yazardır.  Orhan Kemal’i anlamak ve kavramak için bu kitapta yer alan,’72.Koğuş’un öyküsünü okumak bile yeterlidir diyebilirim.

Orhan Kemal, kırsal kesimden kente göçün  ve sonrasindaki kent yaşamının emekçiler açısından tüm boyutlarını aktaran özgünlüğü tartışmasızdır. Bu  özgünlük, hem bütünsellik  olarak, hem de bu bütünselliği oluşturan zaman/mekan, kurgu ve dil açısındandır.

Önemli Not, büyük bir yazarı biraz daha büyütüyor gözümüzde, yüreğimizde

1-Orhan Kemal, Önemli Not, Everest Yayınları, 1. Baskı, İstanbul, Şubat 2007.

Berfin Bahar Dergisi, Temmuz 2007 Sayı: 113